Jakie problemy natury etycznej wiążą się z narzędziami generatywnej AI?

Wybrane przykłady wyzwań etycznych związanych z AI obejmują:

• łatwość w tworzeniu zmanipulowanych materiałów, które wyglądają na autentyczne (deepfake). Wraz ze wzrostem jakości tego typu treści, a tym samym trudnościami w odróżnieniu prawdziwych obrazów i filmów od wygenerowanych z użyciem algorytmów, coraz większe znaczenie ma rozwijanie u studentów umiejętności krytycznego myślenia oraz weryfikowania źródeł. Akt w sprawie sztucznej inteligencji wprowadzi pewne obowiązki dotyczące oznaczania treści takich jak deepfake’i (zob. Article 50: Transparency Obligations for Providers and Deployers of Certain AI Systems). Biorąc pod uwagę czas potrzebny na pełne wdrożenie rozporządzenia oraz niepewność co do skuteczności tych regulacji, kluczowego znaczenia nabiera rozwijanie umiejętności weryfikacji treści.

• stronniczość i dyskryminację algorytmiczną. Obowiązek dbania o reprezentatywność danych, wprowadzony w Akcie o sztucznej inteligencji, może przyczynić się do rozwoju algorytmów, lepiej uwzględniających te problemy. Niemniej jednak, świadomość, że generatywna AI może powielać dyskryminacyjne wzorce obecne w danych historycznych, powinna uczulić nas na ryzyko błędnych ocen sugerowanych przez te systemy. Dlatego nie należy podejmować decyzji ani formułować ocen wyłącznie na podstawie wyników sugerowanych przez algorytmy.

• wyzwania w zakresie ochrony własności intelektualnej, zwłaszcza praw autorskich. Choć wciąż nie znamy rozstrzygnięć w głośnych sprawach wytoczonych przeciwko Open AI przez artystów i wydawców, nie ulega wątpliwości, że sam fakt pobierania treści z internetu do rozwoju komercyjnych narzędzi budzi wątpliwości zarówno z perspektywy etycznej, jak i prawnej.

Zwłaszcza ta ostatnia kwestia dotyczyć może pracowników akademickich:

• Po pierwsze, odnosi się do samodzielnego rozwijania narzędzi AI do celów badawczych, czyli tworzenia algorytmów wykorzystywanych w niekomercyjnych badaniach. Istnieją pewne rozwiązania umożliwiające naukowcom korzystanie z treści, w celu zastosowania narzędzi do eksploracji tekstów i danych. Na przykład zgodnie z nowelizacją ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ustawy o ochronie baz danych oraz ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, która weszła w życie 20 września 2024 r. i wdraża dyrektywę o prawach autorskich na jednolitym rynku cyfrowym¹, istnieje możliwość korzystania z utworów objętych ochroną w celu eksploracji tekstów i danych:

Info

1. Instytucje dziedzictwa kulturowego, a także podmioty, o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1, 2 i 4–8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, mogą zwielokrotniać utwory w celu eksploracji tekstów i danych do celów badań naukowych, jeżeli czynności te nie są dokonywane w celu osiągnięcia bezpośredniej lub pośredniej korzyści majątkowej.

2. Utwory zwielokrotnione zgodnie z ust. 1 mogą być przechowywane do celów badań naukowych, w tym weryfikacji wyników tych badań. Przechowywanie utworów odbywa się z zachowaniem poziomu bezpieczeństwa zapewniającego dostęp do tych utworów wyłącznie upoważnionym osobom, z uwzględnieniem procedur uwierzytelniających.

3. Uprawniony, w celu zapewnienia bezpieczeństwa i integralności sieci i baz danych, w których utwory są przechowywane, może stosować wyłącznie środki niezbędne do osiągnięcia tego celu.

Analogiczne rozwiązanie przyjęto w stosunku do korzystania z baz danych:

Info

1. Instytucje dziedzictwa kulturowego, a także podmioty, o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1, 2 i 4–8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, mogą zwielokrotniać bazy danych w celu eksploracji tekstów i danych do celów badań naukowych, jeżeli czynności te nie są dokonywane w celu osiągnięcia bezpośredniej lub pośredniej korzyści majątkowej.

2. Bazy danych zwielokrotnione zgodnie z ust. 1 mogą być przechowywane do celów badań naukowych, w tym weryfikacji wyników tych badań. Przechowywanie baz danych odbywa się z zachowaniem poziomu bezpieczeństwa zapewniającego dostęp do nich wyłącznie upoważnionym osobom, z uwzględnieniem procedur uwierzytelniających.

3. Uprawniony, w celu zapewnienia bezpieczeństwa i integralności sieci i baz danych, w których utwory są przechowywane, może stosować wyłącznie środki niezbędne do osiągnięcia tego celu.

Treść tych przepisów podkreśla, że wykorzystanie utworów oraz baz danych do eksploracji tekstów i danych musi być ściśle związane z celami naukowymi, a nie komercyjnymi. Badacze mają obowiązek zapewnić odpowiednie bezpieczeństwo przechowywanych danych, w tym ograniczyć dostęp wyłącznie do osób upoważnionych.

• Po drugie, korzystanie z treści wygenerowanych przez narzędzia AI jest problematyczne ze względu kwestie związane z tym, kto oraz na jakich zasadach dysponuje prawami do takich treści. Autorem utworu objętego ochroną prawnoautorską może być wyłącznie człowiek. Nie można zatem przypisywać autorstwa algorytmom ani przedstawiać siebie jako autora treści wygenerowanych wyłącznie przez AI.

← wróć do dobrych praktyk

← info o badaniu

¹ Zob. omówienie odpowiednich artykułów dyrektywy: Bagieńska-Masiota, A. (2022). Dozwolony użytek w zakresie eksploracji tekstów i danych w świetle Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis | Studia De Cultura, 14(1), 118–128. DOI (PDF).