Automatyzacja pracy a potrzeba szkoleń

Automatyzacja prowadzi do polaryzacji rynku pracy, gdzie zmniejsza się liczba stanowisk średnio wykwalifikowanych, podczas gdy rośnie zapotrzebowanie na pracowników o wysokich oraz niskich kwalifikacjach. Najnowsze osiągnięcia w dziedzinie sztucznej inteligencji dodatkowo przyspieszają ten proces. Automatyzacja zwiększy zapotrzebowanie na przekwalifikowanie i podnoszenie kwalifikacji, co będzie kluczowe dla utrzymania konkurencyjności pracowników na rynku pracy.

W ostatnich latach dyskusja na temat wpływu automatyzacji na rynek pracy przeszła od obaw o masowe bezrobocie technologiczne do analizy niedopasowania umiejętności pracowników do wymagań rynku. Dwie główne teorie – Skill-Biased Technological Change i Routine-Biased Technological Change – pokazują, że zmiany technologiczne premiują pracowników wysoko wykwalifikowanych, jednocześnie eliminując stanowiska rutynowe, często obsadzone przez średnio wykwalifikowanych pracowników. Automatyzacja przyczynia się do wzrostu produktywności, ale także polaryzacji zatrudnienia i wzrostu nierówności płacowych, szczególnie w sektorach podatnych na automatyzację (Brynjolfsson i McAffee 2011, Restrepo 2022).

Rozwój technologii sztucznej inteligencji wykorzystującej uczenie maszynowe przyspiesza te zmiany, zwiększając potrzebę przekwalifikowania pracowników. Raporty firm doradczych, takich jak McKinsey i Deloitte, wskazują na konieczność przekwalifikowania nawet 375 milionów pracowników do 2030 roku.

Udział pracowników w szkoleniach: podstawowe dane

Którzy pracownicy są skłonni do podejmowania szkoleń?

Pracownicy w Niemczech i Słowacji mają znacznie większy dostęp do szkoleń zawodowych sponsorowanych przez pracodawców, co znacząco wspiera rozwój ich kompetencji. Polska wykazuje jeden z najniższych wskaźników uczestnictwa w takich szkoleniach, co uwidacznia potrzebę większego zaangażowania pracodawców w rozwój pracowników. Z kolei Austria wyróżnia się wysokim udziałem pracowników w szkoleniach niesponsorowanych, co podkreśla silne indywidualne zaangażowanie pracowników w rozwój zawodowy.

Porównaliśmy udział pracowników i aktywnej siły roboczej w sześciu krajach UE (Austria, Niemcy, Czechy, Węgry, Polska, Słowacja) pod kątem uczestnictwa w szkoleniach, aby zobaczyć, jak wskaźniki te różnią się między państwami. Dane o uczestnictwie w edukacji i szkoleniach nieformalnych związanych z pracą z ostatnich 4 tygodni pokazują, że Austria osiąga najwyższe wskaźniki wśród pracowników (11,9%) i aktywnej siły roboczej (12,8%). Niemcy i Słowacja również wykazują wyższe zaangażowanie, podczas gdy Polska i Węgry pozostają poniżej średniej UE, która wynosi 8,4% dla pracowników i 8,1% dla aktywnej siły roboczej. Dane te pochodzą z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (LFS), które koncentruje się na osobach w wieku 15+ i ich uczestnictwie w edukacji i szkoleniach w ostatnich czterech tygodniach. Szczegółowe wartości wskaźników można znaleźć w Tabeli 1, która przedstawia wskaźnik uczestnictwa w edukacji nieformalnej związanej z pracą wśród ogółu populacji, według statusu na rynku pracy.

Tabela 1. Wskaźnik uczestnictwa w edukacji nieformalnej związanej z pracą wśród ogółu populacji, według statusu na rynku pracy.

Zbadaliśmy także udział pracowników uczestniczących w szkoleniach zapewnionych przez pracodawcę, na podstawie danych pochodzących z Badania Umiejętności Dorosłych (AES, 2022), które obejmują osoby w wieku 18-64 lata. Najwyższe wskaźniki odnotowano w Niemczech (59,5%), na Słowacji (59,3%) oraz na Węgrzech (59,2%), co wskazuje na silne zaangażowanie pracodawców w rozwój zawodowy pracowników. Na tle tych wyników Polska wyróżnia się negatywnie — jedynie 18% pracowników korzysta z tego rodzaju szkoleń, co stanowi znacząco niższy wynik w porównaniu do średniej UE. Szczegółowe dane na temat rodzaju szkoleń można znaleźć w Tabeli 2, która przedstawia wskaźnik uczestnictwa osób zatrudnionych w edukacji nieformalnej związanej z pracą, z podziałem na rodzaj szkolenia.

Tabela 2. Wskaźnik uczestnictwa osób zatrudnionych,w edukacji nieformalnej związanej z pracą, z podziałem na rodzaj szkolenia

Kolejnym istotnym aspektem analizowanych danych jest sposób zdobywania umiejętności w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) przez pracowników, osoby samozatrudnione oraz osoby pracujące z rodziną. Według danych Eurostat (2018), w Czechach aż 26,5% osób korzysta z bezpłatnych szkoleń online lub samodzielnej nauki, podczas gdy w Niemczech (16,3%) i Austrii (14,7%) również zauważalna jest popularność tej metody. Warto zauważyć, że Polska (8%) i Węgry (7,6%) osiągają niższe wyniki w tym zakresie. Szkolenia opłacane samodzielnie są znacznie mniej popularne w większości badanych krajów, z wyjątkiem Słowacji, gdzie 3% pracowników wybiera tę formę kształcenia. Szkolenia finansowane przez pracodawców są najczęściej stosowane w Niemczech (20,7%) i Austrii (15,8%), podczas gdy Polska i Węgry zaledwie w 7,5% przypadków oferują tę formę wsparcia, co także plasuje je poniżej średniej unijnej. Szczegółowe informacje na temat metod zdobywania umiejętności ICT można znaleźć w Tabeli 3, która prezentuje różne sposoby zdobywania umiejętności w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych przez pracowników, osoby samozatrudnione oraz osoby pracujące z rodziną.

Tabela 3. Sposób zdobywania umiejętności w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych (związanych z korzystaniem z komputerów,oprogramowania lub aplikacji) przezpracowników

Analizując zaangażowanie przedsiębiorstw w oferowanie szkoleń z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) dla pracowników, wyraźnie widać wpływ wielkości firm na dostępność takich szkoleń. Dane Eurostat z 2022 roku dotyczące analizowanych sześciu krajów UE pokazują, że duże przedsiębiorstwa są znacznie bardziej skłonne do organizowania szkoleń niż małe firmy. W Polsce i Czechach aż 80% dużych firm oferuje szkolenia ICT dla zatrudnionych, co przewyższa średnią UE (69%). Podobnie wysoki poziom odnotowano w Niemczech (73%) i Austrii (75%). Z kolei w małych firmach odsetek ten jest dużo niższy – w Polsce wynosi 19%, co jednak zbliża się do średniej unijnej (18%). W przypadku szkoleń dla specjalistów ICT/IT również dominują duże firmy, zwłaszcza w Austrii (67%) i Polsce (63%), podczas gdy małe przedsiębiorstwa rzadziej inwestują w rozwój tych pracowników, co może ograniczać ich konkurencyjność na rynku. Szczegółowe zestawienie na temat dostępności szkoleń ICT w przedsiębiorstwach różnych wielkości można znaleźć w Tabeli 4, która przedstawia dane na temat zaangażowania firm w rozwijanie umiejętności ICT wśród pracowników, z podziałem na wielkości przedsiębiorstw.

Tabela 4. Przedsiębiorstwa, które zapewniły szkolenia w celu rozwijania umiejętności w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych wśród swoich pracowników, w podziale na wielkości przedsiębiorstw

Główne wnioski płynące z tych danych pokazują, że kraje takie jak Niemcy, Austria i Słowacja przewodzą w oferowaniu szkoleń zarówno ogółowi pracowników, jak i specjalistom ICT. Polska i Węgry pozostają poniżej średniej unijnej w dostępie do szkoleń, zwłaszcza tych organizowanych przez pracodawców. Dodatkowo, duże przedsiębiorstwa w analizowanych krajach znacznie częściej oferują szkolenia ICT niż małe firmy.

Którzy pracownicy wykazują dalszych szkoleń?

Badanie ujawniło wyraźne zróżnicowanie w zainteresowaniu szkoleniami w zależności od wykształcenia, wieku i percepcji wpływu nowych technologii. Aż 42,8% osób z wykształceniem podstawowym nie planuje uczestnictwa w szkoleniach, zwłaszcza z programowania, podczas gdy osoby z wykształceniem wyższym są bardziej skłonne do podnoszenia kwalifikacji, szczególnie w zakresie technologii cyfrowych. Starsze osoby oraz te o niższym poziomie wykształcenia rzadziej podejmują inicjatywy szkoleniowe. W Polsce szczególnie silne jest zainteresowanie programowaniem, ale słabsze w obszarach takich jak umiejętności miękkie.

Wyniki pokazują, że większość pracowników (66%) wykazuje chęć uczestnictwa w szkoleniach. Największą popularnością cieszą się szkolenia zawodowe, które wybiera blisko 39% respondentów, natomiast 23% stawia na rozwój kompetencji miękkich. Co czwarty pracownik chce rozwijać umiejętności związane z oprogramowaniem (24,2%), a 16% interesuje się programowaniem. Tylko co ósmy planuje zdobyć dyplom studiów wyższych.

Intencje szkoleniowe według płci

Wśród pracowników z wykształceniem podstawowym, aż 43% deklaruje brak zainteresowania udziałem w jakichkolwiek szkoleniach. W tej grupie szczególnie niskie jest zainteresowanie szkoleniami z zakresu programowania. Osoby z wykształceniem średnim wykazują większe zainteresowanie różnymi formami szkoleń w porównaniu z grupą z wykształceniem podstawowym. Największą popularnością cieszą się szkolenia zawodowe – 39,5% wyraża chęć wzięcia w nich udziału, podczas gdy 32,8% nie zamierza się dokształcać.

Osoby z wyższym wykształceniem wykazują największe zainteresowanie udziałem w szkoleniach – 45,3% chce rozwijać swoje umiejętności zawodowe, a 29,5% planuje doskonalić obsługę oprogramowania. Zauważalne jest także, że kobiety ogólnie mniej chętnie uczestniczą w programach szkoleniowych niż mężczyźni, a różnica waha się od 2 do 3 punktów procentowych. Szczególnie wyraźne są dysproporcje w szkoleniach z zakresu obsługi oprogramowania (różnica wynosi 5 punktów procentowych) oraz programowania (7 punktów procentowych).

Intencje szkoleniowe według poziomu wykształcenia

Chęć uczestnictwa w programach szkoleniowych wyraźnie maleje wraz z wiekiem. Pokolenie Z wykazuje najwyższą gotowość do uczestnictwa w szkoleniach – jedynie 13,8% z nich nie jest zainteresowanych żadnymi formami szkoleń. Również Millenialsi są aktywni w tej sferze, choć ich zainteresowanie jest nieco niższe w każdej kategorii. Z kolei wśród przedstawicieli pokolenia X zauważalny jest spadek zainteresowania, zwłaszcza w obszarze programowania, gdzie tylko 11,6% wyraża chęć uczestnictwa. Najmniejsze zainteresowanie szkoleniami widać w grupach Silent i Boomers, gdzie ponad połowa (51,8%) nie planuje uczestniczyć w żadnym szkoleniu.

Zainteresowanie szkoleniami zawodowymi również zmniejsza się w starszych grupach – od 43,4% wśród Pokolenia Z, przez 44,1% wśród Millenialsów, do 35,7% w pokoleniu X i 29,0% wśród Silent i Boomers, co odzwierciedla spadkowy trend. Podobne zjawisko występuje w szkoleniach z zakresu obsługi oprogramowania, gdzie około jedna trzecia Pokolenia Z i Millenialsów jest zainteresowana, ale liczba ta spada do jednej piątej w pokoleniu X i do jednej szóstej w grupach Silent i Boomers. W przypadku programowania, zainteresowanie spada z co czwartego przedstawiciela Pokolenia Z do jednego na dziesięciu wśród pokolenia Silent i Boomers.

Intencje szkoleniowe w różnych pokoleniach

Wpływ na zainteresowanie szkoleniami ma doświadczenie związane z rolą technologii w obszarze zadań wykonywanych przez pracowników. Respondenci, którzy uważają technologię za komplementarną, najczęściej angażują się w szkolenia zawodowe (48,0%) i rozwijają umiejętności obsługi oprogramowania (31,4%), a tylko 20,3% z nich nie planuje uczestniczyć w żadnych szkoleniach. Z kolei osoby postrzegające technologię jako neutralną wykazują najmniejsze zainteresowanie, z 44,6% niechętnych do szkoleń. Pracownicy widzący technologię jako substytut wykazują równowagę w zainteresowaniu, szczególnie w zakresie umiejętności programowania (25,7%) i obsługi oprogramowania (35,7%), co sugeruje, że dostrzegają konieczność rozwijania tych umiejętności, aby pozostać konkurencyjnymi na rynku pracy.

Intencje szkoleniowe według charakteru wpływu technologii na zadania

Badanie ujawniło istotne różnice w zainteresowaniu szkoleniami pomiędzy pracownikami z różnych krajów. Austria wyróżnia się wysokim poziomem zainteresowania zarówno szkoleniami zawodowymi (47,0%), jak i umiejętnościami miękkimi (30,6%). Polska natomiast przoduje w szkoleniach z zakresu programowania, gdzie 19,5% respondentów wyraża chęć uczestnictwa w tego rodzaju szkoleniach. Z drugiej strony, Słowacja charakteryzuje się najwyższym odsetkiem osób niezainteresowanych uczestnictwem w jakichkolwiek szkoleniach (37,4%), co wskazuje na niższy poziom zaangażowania w rozwój zawodowy w tym kraju.

Austria wyróżnia się na tle innych krajów wysokim zainteresowaniem rozwijaniem umiejętności miękkich – wskaźnik ten wynosi 30,6%, podczas gdy w innych krajach waha się wokół jednej piątej populacji. Zainteresowanie specjalistycznymi szkoleniami zawodowymi w Austrii obejmuje prawie połowę populacji, co jest wyraźnie wyższe od średniego zakresu 33%–38,4% w innych krajach. Jeśli chodzi o umiejętności związane z oprogramowaniem, Austria, Niemcy i Polska odnotowują wyższe zainteresowanie (jedna na cztery osoby), a Polska przoduje w szkoleniach z programowania, gdzie co piąta osoba wyraża chęć udziału, co przewyższa pozostałe kraje, w tym Węgry, gdzie zainteresowanie wynosi od jednej na sześć do jednej na dziesięć osób.

Intencje szkoleniowe według kraju